Numeni: oorsprong van de kunst van muziek

Memorial Benjamin Britten Aldebutgh: Curlew River

Numeni is de genitivus van Numenius Arquata, de Linnaeïsche naam van de wulp, een weidevogel die in diverse talen is genoemd naar het kenmerkende muzikale geluid dat hij maakt: Frans courlieu, Engels curlew. In het prachtige zangspel Curlew River laat Benjamin Britten (1913-1976) de fluiten het geluid van de wulp nabootsen. Een vogel, ook Numenius, brengt lucht in trilling door te ademen langs membranen in de luchtpijp: de syrinx. Dit orgaan werkt als een fluit. Geluid ontstaat door trilling van lucht, en deze trilling is daarmee het grondelement van muziek.

Muziek is gebaseerd op gewaarwording van luchttrillingen, van klanken. Lucht kun je niet alleen laten trillen door langs iets te blazen, het kan ook door op iets te slaan, of door over iets te strijken. Zo kennen we slag- snaar- en blaasinstrumenten. Door een bepaalde samenhang van die klanken ontstaat muziek. Muziek is in staat gevoel op te wekken. Ruim voor onze jaartelling wist David daar al van en kon hij Sauls stemmingen met de harp beïnvloeden.

Rembrandt: Saul en David

Ook taal is in staat door de overbrenging van inhoud emoties te wekken en muziek is daarom te vergelijken met taal. Muziek kun je beschouwen als taal van emoties, en zelfs kunnen daarin patronen worden onderscheiden: een opvolging van dalende tonen wordt als droevig ervaren, een vlot ritme als vrolijk en onbezorgd, en zo zijn er meer voorbeelden. Muziek vertelt een verhaal, niet woordelijk, maar toch: het draagt een een emotionele boodschap. Dit geldt voor alle soorten muziek, van popconcerten met uitgelaten publiek tot bijvoorbeeld religieuze barok met bijpassende ingetogen belangstelling. Muziek kan iets met mensen doen, denk aan David, maar denk ook aan muziek bij reclamespots. En ga eens na wat filmmuziek vermag! Muziek is beleving, één van de boodschappen die numeni wil uitdragen.


Het is zeker niet zo dat de zogenaamde “klassieke muziek” uitsteekt boven andere genres. Klassiek is niet beter of artistieker dan pop. Het gaat erom dat muziek je wat doet, dat het emotie oproept, en hoe dat kan en wat die emotie voor ons betekent. Klassieke muziek is genoteerde muziek (meestal) uit het verleden en dat betekent dat we ons ook in dat verleden gaan inleven. Dat is bij andere vormen van (bijvoorbeeld museale) kunst overigens niet anders.

Luister eens naar onderstaand voorbeeld. Het is een stukje van een lied van The Beatles uit 1964. Het gaat nu niet om de tekst, maar om de muziek. En deze muziek is erg instructief. Probeer de spanning eens te ervaren die opgewekt wordt door de dissonanten die blijven “hangen”, de akkoorden die elkaar opvolgen tot er een ontspanning wordt bereikt. Luister ook naar de wisselingen in de toonaard (modulatie). Maar: ga vooral ook na welke emoties u ervaart. Zo ondergaat u vast het verhaal dat muzikaal wordt verteld.


The_Beatles2

De Beatles in 1964


Klassiek, of..?

Vergelijkbaar met andere kunsten, bijvoorbeeld schilderkunst, heeft ook muziek uit het verleden ons nog een verhaal te vertellen. Maar..de belangstelling voor klassieke muziek lijkt tanende. En toch, bij goed richten van aandacht en belangstelling (en dat is niet altijd makkelijk) blijkt dat muziek uit het verleden veel mensen aan kan spreken. Bach, Mozart, Beethoven, Schubert, Stravinsky, ze hebben ons iets te zeggen, zoals ook bijvoorbeeld schilders uit de Gouden Eeuw en beroemde schrijvers ons iets te zeggen hebben, en zoals ook meer hedendaagse popmusici en jazzmusici een boodschap hebben.
Hoe is de tanende belangstelling voor klassieke muziek te verklaren?  Is het misschien de cultuur rond klassieke muziek, ernstige gezichten, stil zijn, netjes kleden (musici in rokkostuum), beschaafd applaus? Mogelijk ook kost het meer moeite je door klassieke muziek te laten beïnvloeden dan door populaire muziek. Klassieke muziek is geen “hype”, behalve misschien de week voor Pasen als half Nederland bij de Mattheus Passie betrokken is, uitvoerend dan wel luisterend. Voor mezelf: ik ervaar dat muziek in alle soorten en toonaarden mijn leven heeft verrijkt. Het zou zomaar kunnen dat ook anderen kunnen ervaren, dat ook u kunt ervaren, dat luisteren naar muziek een verrijking is. Soms moet je bewust een deurtje daarvoor openzetten. Nadere uitleg en kennis kan dan hogelijk nuttig zijn, dan weet je waar dat deurtje voor is en hoe je het kunt gebruiken. Nadere kennis, beter begrip, weten waarnaar te luisteren, dat is wat ik met deze site numeni.nl beoog.