Wenen
2.
Welke traktaties van de eerste sally die de ingenieuze Don Quichot van huis uit gemaakt heeft
Deze voorontwerpen werden geregeld, hij gaf er niet meer om de uitvoering van zijn ontwerp uit te stellen, aangespoord door de gedachte dat de hele wereld door zijn uitstel verloor, gezien de misstanden die hij wilde rechtzetten, grieven om te herstellen, onrechtvaardigheden om te herstellen, misbruiken om te verwijderen, en plichten om te ontslaan.
Erik Satie
Geweldig deze kop
Frankrijk had de Frans-Duitse oorlog verloren en moest in 1870 akkoord gaan met vernederende voorwaarden. Elzas-Lotharingen zou voortaan Duits gebied zijn. De stemming was gelaten en zeker anti-Duits en dat kwam in de kunst tot uiting, met name in de muziek. De Duitse stijl, vol hartstocht en dramatiek, uitgevoerd door steeds grotere orkesten met bijpassend klankvolume (denk aan Richard Wagner) moest worden gemeden. Het klankidioom van Debussy en Fauré sprak meer aan en sloot bovendien aan op de ontwikkelingen in de beeldende kunst en de literatuur: impressionisme en symbolisme. Een mooi initiatief was de viering van de Franse revolutie die 100 jaar voorheen plaatsvond. Dit gebeurde met een wereldtentoonstelling in Parijs. De technische verworvenheden van de 19e eeuw werden hier breed uitgemeten met als symbool de bouw van de Eiffeltoren. Belangrijk voor de muziek was de kennismaking met de gamelanmuziek uit de Nederlandse koloniën. Overigens deed Nederland met deze tentoonstelling niet mee, men vond dat ongepast tegenover de Koning, immers de Franse revolutie had zich gekeerd tegen het erfelijk koningschap.
De expositie beviel zo goed dat in 1900 weer een wereldtentoonstelling werd georganiseerd, ook om te demonstreren hoezeer de techniek was gevorderd. De eerste geluidsfilm werd vertoond, de eerste ritten werden gemaakt met de Metro, maar het grote wonder was wel de elektriciteit, opgewekt door reuzendynamo’s. Braque en Picasso toonden hun eerste kubistische kunstwerken. Door veel schrijvers en recensenten werd de indruk weergegeven dat in 1889 er meer enthousiasme en hoop was, en in 1900 meer angst en dreiging werd gevoeld. Met zoveel techniek kon het ook fout gaan!
Parijs bleek evenwel in deze tijd een geweldige aantrekkingskracht op kunstenaars uit te oefenen die van heinde en verre naar deze stad kwamen. Het was de stad van de bohémien, er was vermaak, er waren cabarets en cafés, gelegenheden voor chansons en maatschappelijk protest, er was nachtvertier, operette, galerieën, kortom, wilde je als serieus kunstenaar meetellen dan moest je in Parijs zijn. De stad was bovendien de enige plek in Europa waar men belangstelling had voor de nieuwe muziek uit Amerika, de jazz en de ragtime.
Om de accentverschillen kort weer te geven: in Parijs geen grote producties met diepzinnige thematiek als Wagner-opera’s, geen experimenten als twaalftoonssysteem zoals in Wenen. Wel was er een traditie van theatrale opera met dans en ballet, en er kwam belangstelling voor jazz en ragtime. In de muziek werd wel geëxperimenteerd met nieuwe vormen, maar zeker aanvankelijk niet erg rigoureus. In Sint-Petersburg lag sterk de nadruk op ballet en muzikale vernieuwing, maar die vond uiteindelijk voor een belangrijk deel plaats in Parijs. Daar maakte het Russische ballet veel indruk. In Wenen was er, zoals aangegeven, veel meer een grote tweespalt tussen behoudend zijn en radicale vernieuwing.
Het Russische ballet
De tournee naar Parijs van Les Ballets Russes in 1908 smaakte naar meer. Toen Diaghilev de Franse bankier Greffulhe bereid had gevonden tot sponsoring kon er sprake zijn van regelmatig optreden in Parijs met zeer veel succes. Aanvankelijk werden
De muzikale ideeën van Stravinsky ontwikkelden zich verder. In zijn werk Le Sacre du Printemps (het Lenteoffer) wordt de bitonaliteit zo doorgevoerd dat soms vier verschillende toonsoorten door elkaar klinken. De ritmes zijn dermate complex dat de musici ze onuitvoerbaar vonden. De Amerikaanse muziekcriticus Alex Ross in 2008: “Hij verpulverde het folkloristische materiaal in motivische stukjes, tastte het op in lagen, en monteerde het in kubistische collages”. Ook de dirigent Pierre Monteux had zo zijn twijfels.
De choreografie was in handen van Nijinsky. Hij ging door op de ingeslagen weg van Fokine en baseerde zich niet op de klassieke techniek. De bewegingen kwamen voort uit de verhalen en personages. Voor Le Sacre du Printemps (gebaseerd op scenes uit prehistorisch Rusland, de idee hiervoor kreeg Stravinsky naar zijn zeggen toen hij De Vuurvogel componeerde) bedacht hij primitieve, aardse bewegingen: stampvoeten, in de lucht springen, de voeten naar buiten draaien, de rug ostentatief krommen, en vooral hoekig bewegen: dat alles was anno 1913 in de sfeer van ballet en choreografie nog nimmer vertoond. Hij was hiervoor te rade gegaan bij de kunstenaar en amateur-archeoloog Nicolai Roerich, die uiteindelijk ook de
— Don Quixote